De hartslag van Lehman Brothers (2024)

New York,maandag 15 september 2008, 2:00

Proloog

Lawrence McDonald kan één ding. Handelen. Met geld, aandelen. Schuiven met miljarden, miljoenen verliezen of winnen. Kopen en verkopen. In de nacht van zondag 14 op maandag 15 september 2008 is alles wat hij kan niets meer waard. Hij is “als een heel goede ijshockeyspeler die plotseling football moet leren spelen”, zo beschrijft hij zelf. McDonald verliest zijn baan, zijn geld – meer dan een miljoen dollar – en vooral zijn zelfvertrouwen.

Zijn oud-werkgever Lehman Brothers, dat sinds 1850 bestond, is omgevallen. De bank heeft een schuld van 613 miljard dollar. Het is de afgelopen maanden steeds slechter gegaan en nu heeft Lehman Brothers na een spannend weekend van onderhandelingen uitstel van betaling aangevraagd. In andere woorden: Lehman is failliet.

De duizenden nog overgebleven werknemers kunnen maandagochtend 15 september 2008 hun spullen pakken. Met kartonnen dozen in hun handen lopen ze overal ter wereld de kantoren van Lehman Brothers uit. Koffiemokken worden, nog voor de werkdag begonnen is, voor de laatste keer afgewassen. De foto’s van kinderen en echtgenoten worden van prikborden gehaald. Kantoorplanten die jarenlang getuige zijn geweest van de werkplekken waar mensen niet zelden twaalf uur per dag werkten, komen weer in huiskamers te staan. Het 38 verdiepingen tellende gebouw op Seventh Avenue in New York, waar het hoofdkantoor van de op drie na grootste bank van Amerika staat, loopt leeg.

Al een jaar worden bij Lehman Brothers dan maandelijks werknemers met honderden tegelijk naar huis gestuurd – of ze vertrekken zelf. Lawrence ‘Larry’ McDonald is een van hen. In de nacht van zondag op maandag is hij zijn baan al een tijdje kwijt. Nu is hij ook het ruime miljoen aan aandelen kwijt. En ook voor McDonalds collega’s Shu Kim, Robert Willens, David Ambinder, Kelly McLain en Wilco Faessen verandert die nacht alles.

De val van Lehman Brothers is het grootste faillissem*nt uit de geschiedenis. De bank is tegelijkertijd dader en slachtoffer van een vastgoedcrisis die in 2008 in de Verenigde Staten, en in toenemende mate de rest van de wereld, is overgegaan in een banken-, krediet- en financiële crisis. Het financiële systeem valt uit elkaar, en Lehman Brothers raakt onder het puin bedolven. De val van Lehman Brothers wordt de fundering waarop een economische crisis ontstaat die nog tot op de dag van vandaag, vijf jaar later, aanhoudt.

Acht hartslagen

New York,vrijdag 12 september 2008, 6:00

New York wordt wakker

Het is bewolkt in New York als de eerste mensen opstaan, ontbijten en naar kantoor vertrekken met een kartonnen koffiebeker in de hand, op de laatste dag voor het weekend aanbreekt. Al maanden ontvouwt zich in Amerika een financiële crisis die naar deze dag toe is gegroeid. Een crisis die steeds meer slachtoffers eist.

De Amerikaanse bank Bear Stearns is aan het begin van het jaar al zo’n slachtoffer. De bank wordt noodgedwongen overgenomen met hulp van de overheid. En in de eerste week van september schiet de overheid opnieuw te hulp: hypotheeknemers Fannie Mae en Freddie Mac moeten worden gered.

Niet alleen de Amerikaanse bank Bear Stearns en hypotheekverstrekkers Fannie Mae en Freddie Mac komen in 2008 in de problemen, de hele financiële wereld heeft het moeilijk. Na de overname van Fannie en Freddie, in de week voorafgaand aan deze ochtend, zijn de koersen opnieuw gekelderd. Voor de zoveelste keer dit jaar. Tegen september 2008 is Goldman Sachs de enige grote Amerikaanse bank die sinds de crisis nog géén verlies heeft geboekt. Steeds meer banken en andere bedrijven komen met verontrustende cijfers, dreigen ook ten onder te gaan. Op de beurs, bij de banken en bij de overheid is de sfeer gespannen. Wie is de volgende die valt? Wanneer gaat het écht mis?

New York,vrijdag 12 september 2008, 7:00

De kapstok is vol

Om zeven uur zit Larry McDonald al achter zijn bureau, zoals altijd. De kapstok bij Lehman is dan vol. Kom je later dan half zeven, dan is geen haakje meer onbehangen, achter ieder bureau zit iemand. Mensen bij Lehman werken “met passie, tegen het overijverige aan”, vertelt McDonald. “We werkten hard en we waren toegewijd.”

Want bij Lehman is het work hard, play hard. David Ambinder moet je dan ook niet vragen hoeveel uur hij per week werkt, in 2008. “Niemand telt de uren echt bij investeringsbanken. Ze stapelen gewoon op.” Eigenlijk werkt hij, zoals de meesten daar, 24 uur per dag. ’s Avonds belt hij met Tokio, in de vroege ochtend met Londen, en dan begint zijn werkdag in New York eigenlijk pas.

Wall Street, Lehman Brothers; het is een onzekere omgeving. Een omgeving waarin mensen risico’s nemen, iedere dag weer miljoenen kunnen winnen of verliezen. Waar het snel gaat en de werksfeer gespannen is. Waar je moet wedijveren met grote banken als Goldman Sachs en Merrill Lynch. “We kregen een neiging tot overcompensatie”, zegt McDonald.

Een onzekere omgeving, maar ook een omgeving waar slimme, getalenteerde mensen werken. McDonald maakt op de beursvloer deel uit van het steeds verder voortschrijdende risico. Maar hij en zijn collega’s zijn volgens hem ook “echt heel getalenteerd”, ze horen bij de groep “extremely brilliant intelligent people” op de vloer. “De beste en slimste mensen, de eerlijkste mensen die ik op Wall Street heb ontmoet”, noemt Ambinder zijn collega’s zelfs. En ook degenen met wie Shu Kim op haar vastgoedafdeling werkt, tot mei 2008, zijn “geweldig”. Het is een echt team en ze kijkt er elke dag naar uit om te gaan werken – “dat kunnen niet veel mensen zeggen”:

“Men denkt dat alles in de wereld van investeringsbanken onder hoge druk gebeurt en dat er allemaal egoïstische egocentristen werken, maar dat is gewoon niet zo. In ieder geval niet degenen met wie ik werkte.”

De druk is wel altijd hoog, de sfeer vaak meedogenloos. Omdat de mensen ’s ochtends vroeg aankomen en ’s avonds laat pas stoppen, iedere dag weer. Werk, collega’s, computer en BlackBerry zien ze meer dan huis, vrouw en kinderen. Lehman is een plek waar het altijd beter en sneller moet. De angst is altijd aanwezig, vertelt Ambinder:

“Toen ik op Wall Street werkte, was ik altijd bang mijn baan te verliezen. Ook vrienden van me die daar nu nog werken, zijn altijd bang om plotseling naar hun baas te worden geroepen en te horen te krijgen dat ze ontslagen worden. Want dat is hoe het is op Wall Street, en het is bijna iedereen wel een keer gebeurd. Die onzekerheid is er altijd. Er is altijd een soort wolk die boven ons hangt. Het bezorgt iedereen heel veel stress. Ik denk dat die spanning mensen kan verteren, hun gedrag kan beïnvloeden. De bankenwereld is nooit zeker, en dat is eigenlijk altijd zo geweest.”

Voor die onzekerheid en stress bij de bank, de hoge prijs die je daarvoor betaalt, krijg je ook meer terug dan de gewone werknemer van een winkel. Meer loon. Meer bonussen. Meer spanning.

Er is altijd een soort wolk die boven ons hangt.

New York,vrijdag 12 september 2008, 9:00

Trek ten strijde

Die spanning is bij Lehman dan al tot een hoogtepunt opgelopen. In de hele financiële wereld gaat het slecht, maar nergens gaat het zo slecht als bij Lehman. Topman Dick Fuld heeft eerder dat jaar zwaarden uitgedeeld aan zijn bankiers. De boodschap: trek ten strijde, verzamel de troepen. Want onze bank gaat het hoe dan ook redden.

Fuld is in 2008 de langstzittende bestuursvoorzitter aan Wall Street. Onder zijn leiding wordt Lehman de vierde zakenbank van het land, met vestigingen over de hele wereld. Hij is de verpersoonlijking van de bank. Steeds weer sleept hij het bedrijf door crises. Tijdens de Aziatische financiële crisis in de jaren negentig daalt het aandeel van Lehman sterk. Fuld trekt de bank door die crisis. Aan het begin van de huizencrisis in 2007 moeten talloze topmannen van banken om hem heen het veld ruimen. Fuld blijft staan.

Fuld heeft een competitieve, bijna agressieve houding en manier van handelen. Op zijn werkkamer heeft hij een levensgrote pluchen gorilla neer laten zetten. Sindsdien wordt hij, veertig jaar na zijn begin bij de bank, ‘de Gorilla’ genoemd. En daar is hij trots op.

Larry McDonald herinnert zich hem anders. Fuld was voor hem onzichtbaar. In de jaren voor de val van de bank zien McDonald en zijn collega’s hem “niet één keer” op de beursvloer. Iedere ochtend wordt hij naar kantoor gereden, zijn chauffeur belt dan met de receptie. Die drukt op een knopje dat een lift stilzet. Een man beschermt die lift en laat er niemand anders in. En als Fuld dan binnenkomt, recht uit zijn auto, hoeft hij maar vijf meter te overbruggen waar hij mogelijk iemand kan tegenkomen. Daarna gaat hij meteen door naar de 31ste verdieping. “Totaal losgeslagen van de werkelijkheid.”

En dat is hij misschien ook wel. “Zolang ik leef, wordt dit bedrijf nooit verkocht”, zegt Fuld eind december 2007 volgens The Wall Street Journal nog. “En als het wordt verkocht als ik dood ben, zal ik het vanuit het graf voorkomen.” Maar iets meer dan een half jaar later staan de zaken er anders voor. De 22 dollar per aandeel waar Lehman in 1998 naar zakte, lijkt vandaag bijna acceptabel. Op 12 september 2008 is Lehman tot ver onder dat bedrag gezakt. De kans wordt steeds groter dat Fuld en zijn plastic zwaarden de strijd gaan verliezen.

NYSE,openingskoers

LEH$3,84

Amsterdam,vrijdag 12 september 2008, 17:00

De Nederlandse economie kan een stootje hebben

In Nederland loopt de beursdag al bijna op zijn einde. En ook hier is er onzekerheid. Het is de laatste vrijdag voor Prinsjesdag en de beurs daalt. ‘Euro bereikt laagste koers in een jaar’ kopt NRC Handelsblad die middag.

Een paar maanden daarvoor is het optimisme in Nederland nog groot. “Onze economie kan wel een stootje hebben”, zegt Wouter Bos, op dat moment minister van Financiën, in januari 2008 nog. De economie groeit, de inkomens stijgen, de woningmarkt is redelijk gunstig, er is een licht begrotingsoverschot. Een optimistische situatie die nu, vijf jaar later, nauwelijks meer voor te stellen is. Maar president Nout Wellink van De Nederlandsche Bank is dan al, in januari 2008, voorzichtig kritisch over de vooruitzichten voor de Nederlandse economie. De recessie in de VS komt hoe dan ook hier terecht, zegt hij.

Op vrijdag 12 september maken meer mensen dan alleen Wellink zich zorgen. Steeds meer banken komen ook hier in de problemen. De centrale bankier zegt dan dat hij niet kan uitsluiten dat de eurozone in een economische recessie belandt.

New York,vrijdag 12 september 2008, 12:00

Op de ‘goede’ weg

In New York staat Dick Fulds Lehman Brothers er ondertussen slechter voor dan hij ooit had voorzien. Het optimisme waarmee hij tot voor kort ten strijde trok, verwordt steeds meer tot een doelloos rondzwaaien. Fuld raakt omsingeld, zijn plastic zwaard vertoont scheuren.

Er komt weinig naar buiten over de toestand bij de bank, maar er gebeurt veel. Het aandeel-Lehman is de week voorafgaand aan vandaag opnieuw gekelderd. Lehman Brothers zit dan op een aandeelprijs van rond de 4 dollar. Een jaar daarvoor stond de prijs nog op 64. Voor iedere dollar geleend geld heeft Lehman op het ergste moment 3,2 cent ook echt in huis.

De bank probeert investeerders te vinden. De Korean Development Bank overweegt een tijd lang Lehman een kapitaalinjectie te geven, even later zelfs om delen van de bank helemaal over te nemen. Maar deze week blijkt de overname door de Koreaanse bank definitief van de baan. Lehman zou te veel vragen voor de te verkopen bedrijfsonderdelen, Fuld kan nog niet toegeven aan het idee dat zijn bank zó weinig waard is geworden, aan het idee dat hij alsnog zijn bank moet verkopen.

Fuld zegt dan ook dat de bank er goed voor staat. Dat het goed uitkomt dat Lehman gebruik kan maken van noodkredieten die de overheid beschikbaar heeft gesteld. Eerder deze week heeft hij gezegd dat een liquiditeitscrisis voor Lehman “van tafel” is. De bank is volgens hem “op de juiste weg”. Die weg blijkt op 10 september, een dag na die uitspraken, niet de juiste te zijn. De bank presenteert de nieuwste kwartaalcijfers: er is 3,9 miljard dollar verlies geleden.

Vanmiddag probeert de bank nog eigenhandig een andere branchegenoot te vinden die de bank in zijn geheel kan overnemen. Lehman Brothers praat met Bank of America, het Britse Barclays, het Franse Paribas. Geen van de pogingen wil van de grond komen.

• beurskoers die week Lehman
• Er komt weinig naar buiten over de toestand bij de bank, maar er gebeurt veel.

New York,vrijdag 12 september 2008, 14:00

Too complex to fail

Lehman probeert het diezelfde middag ook bij de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve (Fed), in de hoop dat die weer hulp wil bieden bij een eventuele overname.

In maart assisteerde de Fed nog bij de overname van zakenbank Bear Stearns door JP Morgan Chase. Kosten: 29 miljard dollar. De centrale bank heeft ook noodkredieten beschikbaar gesteld om de banken te helpen. En deze week heeft de Fed het weer gedaan: tientallen miljarden gaan naar een redding van hypotheekverstrekkers Fannie en Freddie. Het is de duurste reddingsactie uit de Amerikaanse geschiedenis. Het is voor het eerst sinds de Grote Depressie dat een centrale bank op dergelijke wijze assisteert bij het overeind houden van banken. Ze zijn volgens de overheid “too complex to fail” – de hele bankensector is op dusdanige wijze met elkaar verbonden dat één faillissem*nt de hele sector zou raken.

En waarom zou Lehman dan niet geholpen worden? Waarom zou die bank niet te complex, te groot zijn om te falen?

Al snel wordt dat idee terzijde geschoven. Diezelfde middag nog wordt duidelijk dat dit keer van overheidsredding geen sprake is. Want de redding van banken was eerder misschien nodig om het financiële stelsel te redden, maar de Amerikaanse minister van Financiën Henry ‘Hank’ M. Paulson Jr. vindt het zo langzamerhand wel mooi geweest. Eerdere reddingen richtten weinig uit. Een tijdelijke opleving van de markt na de redding van Fannie en Freddie ebde na een dag alweer weg, terwijl alleen maar meer banken zich meldden met nieuwe problemen.

Bovendien, het Amerikaanse kapitalistische stelsel hoort in de ogen van de oud-topman van Goldman Sachs – dat was Hank Paulson voor hij minister werd – vrij te zijn. Overheid en markten zouden niets met elkaar te maken moeten hebben. Steeds weer de helpende hand bieden, geeft een verkeerd signaal – het signaal dat de zwakste schakel niet hoeft te sneuvelen maar steeds weer de hand kan ophouden bij de regering als het misgaat. De houding van de overheid verhoogt volgens Paulson het risico op moreel wangedrag: omdat de banken geen direct risico lopen door hun daden, steeds weer gered worden, nemen ze alleen maar meer risico.

Dit keer moet de bank zichzelf maar redden.

New York,vrijdag 12 september 2008, 16:00

De tijd raakt op

Als de beurzen in New York die dag op het punt van sluiten staan, staat Fuld voor een probleem. Dat zijn bank er goed voorstaat, kan hij niet langer volhouden.

Gesprekken met de centrale bank en andere banken tonen weinig vooruitgang. Lehman Brothers lijdt 8 miljoen dollar verlies per minuut door weglopende klanten die geen vertrouwen meer hebben in de bank. Lehman heeft nauwelijks nog cash in huis, en loopt het risico bij opening van de beurzen op maandag volledig leeggehaald te worden door bezorgde investeerders.

De tijd raakt op. De bank overleeft het weekend waarschijnlijk niet, tenzij er een oplossing komt. Lehman Brothers zit in een stroomversnelling waar zelfs de Gorilla de bank niet meer uit kan halen.

NYSE,slotkoers

LEH$3,65(-5,2%)

New York,vrijdag 12 september 2008, 16:30

De vrijmibo

Voor Bobby Van’s Steakhouse is het die dag de beste dag van de hele zomer. Dezelfde mensen die jarenlang hun uren niet telden en 24 uur per dag beschikbaar waren voor de bank, vertrekken vroeger dan ooit naar de vrijdagmiddagborrel die later de laatste van Lehman Brothers zal blijken te zijn. Om half vijf al lopen honderden, duizenden werknemers het hoofdkantoor in New York uit. Op naar de kroeg.

Op naar Bobby Van’s, om de hoek bij Lehman. De vaste hangplek van Lehman-bankiers, waar ze bijna vijftig dollar voor hun steak betalen. De beste tijd van de zomer beleven de uitbaters daar, terwijl de bankiers hun slechtste tijd doormaken. Ze blijven langer hangen, drinken meer.

In Bobby Van’s is de sfeer onbestemd. De dassen zijn afgedaan, mouwen opgestroopt, er wordt gedronken. Werknemers proberen elkaar gerust te stellen. Maar de onzekerheid knaagt. Onzekerheid, omdat deze mensen op het punt staan hun werk kwijt te raken. Hun inkomen zijn ze voor een groot deel al kwijt, omdat dat bestaat uit salaris enerzijds, en aandelen en opties in het bedrijf anderzijds. Aandelen en opties die de laatste tijd zo goed als verdampt zijn.

Maar de hoop is nog niet vervlogen, zegt een werknemer die er zit: “Ik geef niet zomaar op. Vecht door.” En dan, grimmiger: “En dat is meteen slecht nieuws, schrijf dat maar op, voor de eerste rotzak die ik vannacht tegenkom als de metro uitloopt.”

New York,vrijdag 12 september 2008, 18:00

De Gorilla doet niet meer mee

In het weekend waarin over het lot van zijn bank wordt besloten, heeft de Gorilla eigenlijk niets meer te zeggen. Op vrijdagavond zes uur neemt de Fed het roer van hem over.

De zakenbanken op Wall Street worden bij elkaar geroepen. De topmannen van Goldman Sachs, Merrill Lynch en Morgan Stanley zijn aanwezig. Het ministerie van Financiën, de beurstoezichthouder SEC en de Fed geven hen een opdracht aan de onderhandeltafel: de overheid heeft eerder geholpen het financiële systeem overeind te houden, dit keer moeten jullie jezelf redden. Vóór maandagochtend moet er een beslissing zijn, is de boodschap van Paulson en de Fed. Uit hun analyse is gebleken dat Lehman, in tegenstelling tot Bear Stearns, niet te groot of te verweven is met de rest van de sector om een overheidsredding te rechtvaardigen. Als er geen oplossing komt, zal de bank failliet gaan, is het alarmerende bericht dat langzaam doordringt. En een faillissem*nt is voor de Fed blijkbaar een aanvaardbare optie. De onderliggende waarschuwing is: nu zit Lehman in de problemen, volgende keer kan het jouw bank zijn.

Jullie moeten Lehman redden.

Urenlang vergaderen de banken, diezelfde avond nog, in het gebouw van de Fed in New York. Dick Fuld is bij die vergadering niet aanwezig. De centrale vraag is: redden, opkopen of liquideren?

De complexiteit van een bankenoplossing tekent zich laat in de nacht van 12 september 2008 steeds duidelijker af. Lehman blijkt, als de bankiers de boeken van de zakenbank inspecteren, een financieel gat van 15 miljard dollar te hebben: vastgoed waarin was geïnvesteerd is minder waard dan in de boeken vermeld staat. Het is voor de banken niet meer zo makkelijk als het ooit was dit probleem op te lossen. Ze hebben zelf ook miljarden aan verliezen geboekt, en het steunen van Lehman kost ze misschien te veel. Het maken van een plan gaat moeilijker dan Paulson hoopte.

New York,zaterdag 13 september 2008, 3:00

Wij zagen het toen al

Het onderhandelen duurt tot diep in de nacht. Wat de onderhandelingen bemoeilijkt, is dat niet iedereen aan tafel direct voor een redding van Lehman is. Sommigen vinden dat Lehman de problemen aan zichzelf te danken heeft. Onder Fuld is de bank steeds agressiever en risicovoller in de hypotheekmarkt gaan investeren.

Larry McDonald ziet dat gebeuren. Hij en zijn collega’s horen bij de groep “briljante mensen” op de vloer. Bij die groep zit volgens hem het probleem dan ook niet. De “beauty of the bank” werkt op de onderste verdiepingen. De “rot” zit boven. Daar zit een groep mensen die zich los van de rest beweegt. Zoals Fuld, met zijn lift. Want voor iedere dollar die hij verdient, verliezen ze er boven acht, vertelt McDonald.

Hij en zijn mensen probeerden de top daar ook voor te waarschuwen. “Wij zagen de crisis aankomen.” McDonald ziet dat de bank risicovolle financiële producten op basis van hypotheken verkoopt, en er tegelijkertijd op gokt dat die uitgegeven leningen in waarde zullen verliezen. Dat Lehman te groot gokt, dat de investeringen op de hypotheekmarkt instabiel zijn.

“We gokten op ons eigen verlies. Toen het verkeerd ging werd het een stoelendans waarbij iedereen wanhopig een veilige stoel zocht. Het lenen van miljoenen dollars aan hypotheken die we niet konden verkopen, was een van de meest dodelijke handels uit de geschiedenis van Wall Street. Als er ook maar iets fout zou gaan, viel alles uit elkaar. Dat zagen wij toen al.”

Eén voor één worden McDonald en zijn mensen het bedrijf uitgewerkt vanwege hun kritische houding. Maar dit weekend krijgen ze gelijk.

New York,zaterdag 13 september 2008, 6:00

En zij zagen het niet

Terwijl de Lehman-bankiers die ochtend hun kater uitslapen, worden de topmannen van de vier zakenbanken na een even korte nacht alweer wakker. Dick Fuld is de enige die niet onderweg is naar een dag van nieuwe onderhandelingen bij de Fed, maar om zeven uur op zijn in mist gehulde 31ste verdieping zit. De kapstokken zijn voor een keer leeg.

Na dit weekend zullen Fuld en zijn bank al snel het symbool worden van de crisis. Fuld zal crook, oplichter, genoemd worden, uitgescholden om zijn inhaligheid, zijn onvoorzichtigheid. En die onvoorzichtigheid was er ook. Vanaf december 2007 gaat het al slecht met Lehman Brothers, maar weinigen denken nog dat het echt mis kan gaan. “Lehman gaat Bear Stearns niet achterna”, schrijft columnist Richard Beales op 18 maart 2008 in Breaking views.

De bank maakt die maart bekend dat 5 procent van alle werknemers weg moet. Lehman Brothers presenteert een kwartaalwinst die met meer dan de helft is gedaald door risicovolle investeringen. In het tweede kwartaal boekt Lehman Brothers zelfs een verlies van 2,8 miljard dollar (1,8 miljard euro). Het is het eerste kwartaalverlies dat de bank boekt sinds die in 1994 werd afgesplitst van American Express en naar de beurs ging.

Fuld is zijn optimisme dan nog niet kwijt. Ondanks het gigantische verlies is de bank volgens hem gezond. Men hoeft zich geen zorgen te maken. Lehman valt niet uit elkaar, Lehman heeft zijn activa niet verkeerd ingeschat. Columnisten Richard Beales en Lauren Silva lijken de overname van de bank dan pas, na de bekendmaking van de cijfers, waarschijnlijk te vinden: “Van een hele reeks financiële instellingen is Lehman Brothers de minst voor de hand liggende kandidaat om onafhankelijk te blijven.”

“Tegen juni stevende Lehman Brothers op een ijsberg af”, herinnert Larry McDonald zich. Fuld wil die ijsberg deze zaterdagochtend op zijn in mist gehulde 31ste verdieping nog steeds niet zien.

• De film Too big to fail uit 2011 vertelt het hele Lehman-verhaal van 2008: http://www.youtube.com/embed/Uzm-PgPmVsU
• CASE-Shiller index tonen van 2007-2008 (over huizenprijzen)
• “Tegen juni stevende Lehman Brothers op een ijsberg af”, herinnert Larry McDonald zich

New York,zaterdag 13 september 2008, 9:00

Zolang het werkt, gaan we door

Wat er dat weekend misgaat, is groter dan Lehman Brothers alleen. Al ruim een jaar ontvouwt zich in de VS een crisis. In 2007 spat de vastgoedzeepbel uit elkaar. Die huizencrisis is een logische en nodige bijstelling van de overgewaardeerde huizenprijzen, maar tegelijkertijd het begin van een grotere en wereldwijde crisis.

De bankiers die deze ochtend opnieuw verzameld zijn in het Fed-gebouw in New York zijn andere schakels in die crisis.

Shu Kim is geen bankier, ze is vastgoedjurist bij Lehman. Maar dat er iets niet helemaal goed gaat, in de bankenwereld, bij Lehman, dat heeft ze ver voor dit weekend al door. “Ik wist dat dit een probleem ging worden”, herinnert Shu zich vijf jaar later. “Je kan nu eenmaal geen geld lenen aan huiseigenaren die dat gewoon niet kunnen betalen. Dat zei ik al twee jaar voor het allemaal uit elkaar viel, dat dit niet vol te houden was.” Shu denkt dat mensen dat ook wel wisten, toen al. Dat het niet klopte, niet kon. “Het is een soort logheid. Mensen weten het, maar gaan er gewoon in mee. Zolang het systeem werkt, gaan ze door.”

Want wat begon als een betalingsprobleem voor gewone Amerikanen, leidt al snel tot problemen voor de banken. Vanaf de huizencrisis gaat het steeds sneller bergafwaarts. Banken melden grote verliezen en centrale banken moeten bijspringen in financiële markten om alles draaiende te houden. Bear Stearns, Fannie Mae en Freddie Mac zijn nog maar het begin. Lehman Brothers en andere banken volgen. De hypotheekcrisis is overgegaan in een bankencrisis. Een bankencrisis waar Lehman Brothers slechts een onderdeel van is, en die al snel zal overgaan in een economische crisis.

• CASE-Shiller index tonen van 2007-2008 (over huizenprijzen)
• cartoons uit de krant van die week?
• In oktober 2007 waarschuwt econoom Robert Shiller in NRC Handelsblad al voor de wereldwijde gevolgen van de huizencrisis. [verwijzing of volledig afdrukken in kader/tekst naar krantenstuk: http://digitaleeditie.nrc.nl/digitaleeditie/NH/2007/9/20071013/public/pages/03024/articles/NRC-20071013-03024004.html]]
• Wat er dat weekend misgaat, is groter dan Lehman Brothers alleen

New York,zaterdag 13 september 2008, 12:00

Grotere problemen dan gedacht

Andere banken komen die dag ook in beeld bij de Fed in New York. Terwijl werkgroepjes met vertegenwoordigers van alle partijen op verschillende verdiepingen van het gebouw de beste oplossing proberen te vinden, wordt duidelijk dat het Britse Barclays mogelijk een deel van Lehman Brothers wil overnemen. Een andere kanshebber lijkt lange tijd Bank of America te zijn. Maar die wil alleen een overname met hulp van de Amerikaanse overheid. Minister van Financiën Paulson blijft dat weigeren.

De hele dag probeert Fuld contact te krijgen met de topman van Bank of America. Hij beseft nu dat er iets moet gebeuren, en snel. “I can’t believe that son of a bitch won’t return my calls”, zegt hij na de zoveelste poging tegen een van zijn adviseurs.

De twijfel bij de bankiers in het Fed-gebouw – willen we Lehman eigenlijk wel redden? – neemt ondertussen nog verder toe. Want nu blijkt dat ook Merrill nog veel grotere problemen heeft dan tot nu toe werd gedacht. Ook die bank stevent af op een failliet. En de crisis blijkt steeds verder te reiken: verzekeringsmaatschappij AIG zit eveneens min of meer aan de grond. AIG vraagt de regering dat weekend om een noodkrediet van 40 miljard dollar. Hoe ver moeten we gaan?, vragen sommigen zich daar af. Hoeveel banken moeten we na Lehman ook nog gaan redden als we hier eenmaal aan beginnen? Paulson en zijn mensen proberen de banken over te halen. Een faillissem*nt van Lehman kan gigantische schokken in het financiële systeem teweegbrengen, zeggen ze nu ineens. Maar inspringen met overheidsgeld om dat te voorkomen, wil Paulson nog steeds niet.

Bank of America beantwoordt andere telefoontjes dan die van Fuld die dag wel. Die van de topman van Merrill Lynch bijvoorbeeld. Bank of America overweegt in plaats van Lehman Brothers Merrill Lynch te helpen omdat de val van die bank, als het grootste effectenhuis ter wereld, nog veel grotere consequenties zou hebben dan de val van Lehman.

Fuld blijft hopen en bellen, maar Bank of America onderhandelt in het weekend dat het over Lehman had moeten gaan met een andere bank.

New York,zaterdag 13 september 2008, 14:00

De stormende kudde

Larry McDonald is het hele weekend aan het mailen met vrienden, oud-collega’s die in het gebouw van de Fed zijn. Dat weekend wordt het hem steeds duidelijker dat Lehman het niet alleen gaat redden.

Mensen van Bank of America lopen vergaderingen uit, Barclays zegt dan weer wel, dan weer niet toe om de bank voor een deel over te kopen. AIG komt in de problemen. Merrill Lynch volgt. En vooral die laatste is volgens McDonald een probleem:

“Ik maakte me zorgen. Want de mensen die over de schatkist gingen hadden geen band met Lehmans management. Ze waren allemaal vrienden van de mensen bij de banken Goldman Sachs en Merrill Lynch. Paulson was nog CEO van Goldman geweest, en Lehman had weinig bijgedragen. Merrill Lynch, dat was een thundering herd. Zoveel groter. Paulson en Ben Bernanke, hoofd van de Fed, zouden die nooit failliet laten gaan. Het zou te veel landen raken. Toen dachten we wel dat Lehman het misschien niet zou gaan redden.”

De onbeantwoorde telefoontjes van Fuld geven McDonald dit weekend gelijk.

New York,zaterdag 13 september 2008, 16:00

Morale was low

Duizenden vrezen die middag voor hun baan terwijl ze geruchten horen over overnames, faillissem*nten, overheidssteun die wel of niet doorgaat. Sommigen zijn, zoals Larry McDonald zelf, op dat moment al maanden weg bij Lehman Brothers.

Al maanden worden om de zoveel tijd tussen de vijfhonderd en duizend mensen ontslagen. Mei is de laatste maand dat Shu Kim daar werkt. Ze is dan niet bang, “ik ben zelden bang”. Maar “morale was low”, herinnert Shu zich wel. Al haar vrienden worden ontslagen of zijn bang dat ze worden ontslagen, mensen zijn on edge.

Robert Willens vertrekt in januari 2008 bij Lehman Brothers. Hij adviseert klanten er jarenlang over belastingvoordelen, maar als hij 55 is, begint Lehman hem ieder jaar minder te betalen “totdat het op het punt kwam dat ik, ook al was ik managing director, de slechtst betaalde managing director in het gebouw moet zijn geweest”. Voor ze hem begonnen te korten verdiende hij een miljoen, “wat voor die functie helemaal niet zo veel is eigenlijk”.

Vijf jaar later is dat nog maar 200.000 dollar per jaar. Ze blijven zeggen dat het niet goed gaat met het bedrijf, dat ze wel móéten korten. En Willens accepteert dat. “Maar toen het 200.000 werd heb ik het ze gezegd – this is just nuts. Als ik door was gegaan, hadden ze me op een bepaald moment waarschijnlijk een rekening gegeven in plaats van geld.”

New York,zondag 14 september 2008, 6:00

Terug naar de Grote Depressie

Als New York wakker wordt op een nieuwe dag van onderhandelingen, lijkt een val voor Lehman even afgewend. Rond middernacht gaat het Britse Barclays akkoord met de overname van Lehman, zolang de vastgoedtak van de bank niet meekomt. Dan moeten de Amerikaanse banken gezamenlijk tot overeenstemming komen om het overige deel op te kopen. Maar dat komt wel goed, laat de Fed weten. Een faillissem*nt van Lehman lijkt even van de baan, Fuld kan de telefoon even laten liggen.

De betrokkenen weten niet dat de grootste financiële ramp in tijden nog steeds op uitbreken staat. Het land is op weg naar een Grote Recessie, een nieuwe Grote Depressie – sinds 1929 het schrikbeeld voor de financiële wereld. Een voorbeeld dat de hele eeuw al ter vergelijking met nieuwe crises is aangehaald om te laten zien hoe diep de wereldeconomie kan vallen.

Een voorbeeld dat nu eens een gelijke gaat vinden in 2008. Ook toen begon alles met een banken- en schuldencrisis. Ook toen werd gespeculeerd met geleend geld, vielen banken, kelderden aandelenkoersen. Met gevolgen die dit weekend in 2008 nog lang niet zichtbaar zijn, maar wel uit de jaren dertig van de vorige eeuw kunnen worden afgekeken: een wegvallend vertrouwen in de financiële wereld, bankenruns, verloren spaargeld, faillissem*nten, meer werkloosheid, lagere lonen, dalende koopkracht, stijgende prijzen – een internationale economische crisis, die pas jaren later tot een eind zou komen.

New York,zondag 14 september 2008, 8:00

Ongeloof

Net als topman Fuld kan ook Robert Willens niet geloven dat het echt zo fout kan gaan. Dat er een crisis op uitbreken staat. Willens is op 15 september al bijna negen maanden weg bij de bank, maar heeft, net als de anderen, veel aandelen in Lehman, meegekregen bij vertrek en toen hij er nog werkte. Aandelen die hij in aanloop naar dit weekend niet verkoopt, niet kán verkopen. “We konden gewoon niet geloven dat dit gebeurde.”

“Mijn vrouw en ik hebben het er uitgebreid over gehad. We zeiden ‘Ze komen er bovenop. Dit kan niet gebeuren, niet met Lehman. Lehman Brothers is er al zo lang. Het is maar een fase en de aandelen komen er wel weer bovenop.’”

Dus hielden Willens en zijn vrouw vol. Maar uiteindelijk moesten ze aandelen die ooit 70 dollar waard waren voor de prijs van twee pakken melk verkopen.

New York,zondag 14 september 2008, 12:00

Our worst fears

Dat de crisis voor de deur staat, daagt ook bij Lehman Brothers nog niet. Rond het middaguur zit het hele bestuur van de bank klaar om de deal met Barclays goed te keuren. Er is hoop voor de bank.

Twee uur later is de stemming omgeslagen. Barclays haakt af. De Britse toezichthouder keurt de overname van Lehman door de bank niet goed. Er moet eerst instemming van de aandeelhouders komen voor de overname erdoorheen kan. Dat kan niet op zondag, en maandag zal het al te laat zijn. Er gaan geruchten dat Londen met Lehman de “kanker niet wil importeren” en dat de Britten garanties van de Amerikaanse overheid willen. Garanties die de Amerikaanse overheid niet kan of wil geven.

Even later bereiken de geruchten Fuld dat Bank of America zijn telefoontjes niet beantwoordt omdat die bank om de tafel zit met Merrill Lynch. Twee banken, de beste kanshebbers om Lehman te redden, verdwijnen van de onderhandelingstafel. “This confirms our worst fears”, zegt Fuld. Voor het eerst lijkt hij terneergeslagen.

New York,zondag 14 september 2008, 14:00

Paniekvoetbal

Wilco Faessen is die middag aan het voetballen in een parkje aan de rand van Manhattan. Hij werkt wel nog bij Lehman, is een van die duizenden die vrezen voor hun baan. De hele zondag krijgt hij berichten op zijn telefoon. Op het gras met zijn Nederlandse vrienden hoort hij dat een van zijn collega’s zijn bureau al aan het leegruimen is. Bij de werknemers van Lehman Brothers begint het eind van de bank al te dagen.

De twijfel slaat toe bij Faessen. Meteen naar kantoor? Of toch spelen alsof er niks aan de hand is? Meteen daarna springt hij toch in de auto, rijdt naar het hoofdkantoor van Lehman Brothers. Hij begint te downloaden, zet documenten op een USB-stick, print zo snel mogelijk zoveel mogelijk uit en loopt zelf ook met de zo iconisch geworden verhuisdozen naar buiten. En dat dan nog vier keer. “Ik deed alles wat niet mag.”

Maar ja, wat kon hij anders? Hij zat in “execution mode”, zoals hij het nu zegt. Prioriteiten stellen, uitvoeren, het diepe denken voor later bewaren. “Het was intens. De tijd stond stil. En ik was bang, bovenal. Wat gaat er met de wereld gebeuren, met de economie?”

New York,zondag 14 september 2008, 16:00

Deadlinestress

Bij de Fed worden nog geen spullen ingepakt. De deadline van zondag moet gehaald worden. Dat is het devies dat Paulson blijft aanhouden, welke tegenslagen er ook zijn. Voordat de beurzen wereldwijd openen, moeten de banken met een oplossing komen. Met een plan dat de markten geruststelt.

En over dat plan lijkt de bank waarom het gaat maar weinig zeggenschap te hebben. Lehman-mensen proberen Paulson opnieuw zover te krijgen dat de overheid steun biedt, die pogingen blijft hij afslaan. Sterker nog, de centrale bank stuurt voor het eerst, met enige druk, direct aan op iets anders. Of Lehman er al klaar voor is om faillissem*nt aan te vragen. “Nee”, is het antwoord. De faillissem*ntsadvocaat van Lehman – die hebben ze dan weer wel in de arm genomen – zegt zelfs dat het failliet laten gaan van Lehman een “financial Armageddon” teweeg zou kunnen brengen.

New York,zondag 14 september 2008, 18:00

You have a deal

Als het bestuur van Merrill Lynch om zes uur bijeenkomt, is dat met hetzelfde optimisme als Lehmans bestuur een aantal uur daarvoor. Maar hier wordt de positieve stemming niet gebroken.

“You have a deal”, geeft de topman van Merrill Lynch even na achten door aan Bank of America. Merrill is gered. Voor 29 dollar per aandeel wisselt de bank van eigenaar.

Als Fuld dat even later hoort, weet hij dat zijn bank er is geweest.

New York,zondag 14 september 2008, 20:00

I guess this is goodbye

Terwijl het ene bestuur naar huis kan, komt het bestuur van Lehman die dag voor de tweede keer samen. Degenen die de hele dag, zonder resultaat, bij de Fed aanwezig waren, doen verslag.

Bank of America heeft Merrill overgenomen. Barclays is afgehaakt. De overheid blijft weigeren hulp te bieden, maar stuurt wel aan op een failliet. En het enige waar de banken het over eens lijken te worden, is om 70 miljard dollar beschikbaar te stellen. Niet om Lehman te redden, maar om de gevolgen van een eventueel faillissem*nt van de bank op te vangen. Fed-voorzitter Bernanke, Paulson en de aanwezige CEO’s gokken erop dat het financiële stelsel dit keer zelf in staat zal zijn om de klappen op te vangen. Niemand wil de tientallen miljarden dollars aan negatief uitgevallen beleggingen van Lehman Brothers hebben. De overheid niet, de banken niet. En áls er dan een slachtoffer moet vallen, laat het dan maar Lehman zijn, lijkt dat weekend voor de bank te zijn besloten.

De toezichthouder SEC wil dan het voltallige bestuur toespreken. Ook hij wijst Lehman Brothers op zijn “verantwoordelijkheid” een plan te hebben voor de beurzen openen. En het enige plan dat eigenlijk nog overblijft, is een faillissem*nt.

Als de toezichthouder om tien uur ophangt, weet Fuld genoeg. Terwijl even verderop Merrill Lynch en Bank of America proosten op succes, sluit hij de vergadering. “I guess this is goodbye”, zegt de man die zijn bijnaam met trots droeg – een bijnaam die vanaf nu vooral symbool zal staan voor alles wat hij fout deed.

New York,maandag 15 september 2008, 0:00

Devastating

“Ik had nooit gedacht dat Lehman failliet zou gaan. Ik dacht dat er nog meer ontslagen zouden vallen, dat er een hoop verdriet zou komen, nog meer reorganisaties. Dat er een kleine groep zou overblijven, een kapitaalinjectie zou komen, dat Lehman net als met Bear Stearns en Goldman en Bank of America geholpen zou worden. Dit kwam uit het niets.”

Als Shu Kim die nacht even na twaalven in haar keuken staat en gemaild wordt door vrienden, collega’s die haar het nieuws brengen, gelooft ze het niet. Vijf jaar later begrijpt ze het nog niet. Shu is de laatste maanden al honderdduizenden dollars aan haar eigen bedrijf kwijtgeraakt, dat ze had opgezet kort nadat ze in mei vertrok. Nu zijn de honderdduizenden dollars aan aandelen die ze in juni als vertrekregeling had gekregen ook nog eens verdwenen. Devastating, is het.

Net als voor Robert Willens, die niet dacht dat hij zou moeten verkopen, David Ambinder, die plotseling het jaar niet meer kan uitzingen en zijn mogelijke nieuwe baan ziet verdwijnen omdat zijn aanstaande werkgever de hele baan schrapt door de economische onzekerheid, en Larry McDonald, die vannacht zijn vrouw stevig vasthoudt als hij het nieuws hoort. En zij zijn niet de enigen die vandaag geld verliezen, nullen van computerschermen zien verdwijnen alsof het gewoon uit broekzakken verdwenen dubbeltjes zijn.

New York,maandag 15 september 2008, 1:45

Het moment dat Wall Street sterft

Om 1.45 uur die nacht vraagt Lehman Brothers uitstel van betaling aan. Even daarvoor is een persbericht uitgegaan dat die beslissing wereldkundig maakt. Lehman Brothers, 158 jaar geleden begonnen als kruidenierswinkeltje en in 2008 een zakenbank met wereldwijd 28.000 werknemers, valt om.

Maar het is niet alleen Lehman Brothers dat ophoudt te bestaan. Niet alleen Merrill Lynch dat niet langer die naam zal dragen. In iets meer dan 48 uur is Wall Street gestorven, zoals The Wall Street Journal het een paar maanden later zal omschrijven. In een half jaar tijd zijn in 2008 dan drie van de vijf zelfstandige zakenbanken in de Verenigde Staten van het financiële toneel verdwenen. Ze zijn failliet of overgenomen. Alleen Goldman Sachs en Morgan Stanley staan nog overeind. Lehman is een van de vele banken die de fout in ging, maar wordt het offer waarvan men denkt dat het het monster van de markt tevreden zal stellen.

NYSE,openingskoers

LEH$0,21(-94,25%)

London,maandag 15 september 2008, 9:00

De koers na Lehman

Als de beurzen even later aan de andere kant van de oceaan openen, blijkt dat het offer van Lehman voor de markt niet voldoet. De beurzen dalen.

Ook in Londen is het effect groot. Werknemers van over de hele wereld hebben abrupt geen baan meer. Velen van hen werken in de Britse hoofdstad. Kelly McLain is er een van. Als ze aankomt op kantoor ziet ze collega’s met dozen het pand uitlopen. Meteen belt ze haar huisbaas: “Geen idee of ik nog loon krijg, of ik mijn huur nog kan betalen.”

New York,maandag 15 september 2008, 6:00

Besef

Het is warmer dan voorgaande dagen, die ochtend in New York. De mist is opgetrokken, de zon breekt door. En als het nieuws over Lehman bekend wordt gemaakt, zijn Paulson en de toenmalige president George Bush Jr. nog positief. Optimistisch dat deze gebeurtenis het einde zal zijn. “Amerikanen kunnen vertrouwen houden in ons financiële systeem”, zegt Paulson even voor het openen van de Amerikaanse beurzen met zijn karakteristieke schorre stem geruststellend.

“Dit kan op korte termijn pijn doen, maar de financiële markten kunnen met deze veranderingen omgaan”, zegt Bush. “Aanpassingen”, noemt hij de gebeurtenissen van dat weekend.

• video speech president: http://www.youtube.com/watch?v=liLBbIvlRH0
• video speech Paulson: http://www.youtube.com/watch?v=7nn8N0W903M

New York,maandag 15 september 2008, 9:00

Dow Jones

Als de Amerikaanse beurzen openen, laten die echter hetzelfde resultaat zien als over de rest van de wereld. De “strong signal to the market” die het faillissem*nt had moeten geven, valt slecht.

Lehman blijft nog handelen, de aandelen kelderen meer dan 90 procent. Bank of America’s koers daalt met een vijfde, en andere banken boeken die dag een verlies van 12 tot 25 procent. Maar ook Wall Street kent die dag de grootste daling sinds 11 september 2001.

De faillissem*ntsadvocaat die een slecht voorbereid failliet van Lehman nog geen 24 uur daarvoor een Armageddon had genoemd, krijgt gelijk. De val van Lehman zorgt voor wantrouwen, paniek en een doorzettende negatieve spiraal in de financiële wereld. In plaats van hersteld vertrouwen door het offer van een bank, wordt nu geen enkele bank wereldwijd nog veilig geacht. Met het failliet is een grote blunder gemaakt.

• De val van Lehman zorgt voor wantrouwen, paniek en een doorzettende negatieve spiraal in de financiële wereld

Epiloog – Grootmoeders en grootvaders

“In echt kapitalisme laten we de zwakken sneuvelen en de sterken overleven. De mensen in de handel die de verkeerde dingen doen, die zouden failliet moeten gaan. Maar in 2008 gebeurde het tegenovergestelde. Landelijk overleefde de handel, Lehman viel. Dat is kapitalisme gevoerd door de staat, geen echt kapitalisme. Ze wilden het kapitalisme niet op zijn beloop laten.”

De nacht van 15 september 2008 was het moment dat het lot van het kapitalisme veranderde, zegt McDonald vijf jaar later. Een fout was het zelfs, vindt Shu Kim: “Het herijken van de economie was nodig. Dat heeft onze economie af en toe nodig. Maar het had niet zo drastisch gehoeven.” De onzekerheid door de val van Lehman, nu er geen lijn in de besluiten van de overheid te ontwaren is, wordt groter. En angst, paniek, onzekerheid, is precies wat een grote economische crisis nodig heeft en had om tot bloei te komen.

Maar is het een fout van de overheid, van Paulson, de Fed, de SEC, die aanstuurden op een failliet? Veranderden zij het lot van het kapitalisme, of deden de banken dat zelf? Was het de schuld van Lehman, of van de banken die Lehman lieten vallen? De schuld van het systeem? Was het een fout van Dick Fuld, de man die binnen en buiten de VS het gezicht van de crisis wordt? Was het de schuld van die duizenden mensen die voor de bank werkten? Of van de gewone burgers, de bedrijven die leenden, die wisten dat ze het niet konden betalen?

De negatieve manier waarop mensen over bankiers denken, betekent waarschijnlijk dat ze niemand kennen die dat werk doet, zegt Shu Kim. Maar Lehman Brothers heeft voor haar een gezicht. De bank, vindt zij, is geen ding. Hij bestaat uit mensen. “En de individuen die daar werken, sommige van hen grootmoeders, grootvaders die er langer dan dertig jaar hebben gewerkt, die verloren alles. Dat is wat mensen vergeten.” Mensen die zich opofferden voor de bank en ook alles kwijtraakten, net als al die anderen in Amerika. Mensen die probeerden te helpen, zegt Shu: “Wij hielpen bedrijven, investeerders en de economie om wensen te vervullen. We hadden een strategie die werkte, die nog steeds werkt.” Trots is ze, dat ze onderdeel van die organisatie was. Ook McDonald voelt zich niet schuldig over wat er is gebeurd. “Ik was niet op een plek waar ik het verschil kon maken – was het maar zo.”

McDonald, Shu, Ambinder, McLain, Faessen, Willens – ze begrijpen wel dat mensen zo boos zijn. Maar verantwoordelijk voelen ze zich niet. Ze konden niets doen, hadden geen zeggenschap over wat gebeurde. Ook zij waren slachtoffers. Medelijden hoeft de Nederlandse lezer niet met hem te hebben, zegt Faessen. “Heb liever medelijden met mensen die niks te eten hebben.” Maar enige empathie is wel terecht, zegt hij. “Een beetje meevoelen mag best. We hebben het niet makkelijk gehad.”

Maar de bank is ook de plek waar je bonussen van miljoenen en een hoog salaris krijgt, als het meezit. Waar de regulering in 2008 zwak is, waar veel te veel wordt geleend, de verdiensten misschien wel té hoog zijn, en het risico op moreel wangedrag relatief hoog is. Waar het misschien te makkelijk is geworden om te zeggen dat jij de beslissingen niet neemt. Dat je het niet wist, dat je het niet doorhad, dat een ander het heeft gedaan.

“Mensen willen alles simpel classificeren. Goed versus slecht. Een schuldige aanwijzen”, zegt Shu. Maar zo makkelijk is het niet. De bank, de andere banken, de bankiers, de topmannen, en de mensen die leenden; ze waren slachtoffers en daders.

“Ik hoop dat mensen de fouten die door het systeem – niet door één persoon, niet door één organisatie, maar door het gehele systeem – zijn gemaakt, niet zullen vergeten. Dat niet wordt vergeten waarom het gebeurde. Because frankly, we would be morons if we let this happen again.”

Bronnen

• Archieven NRC Handelsblad met verslaggeving van onder anderen Egbert Kalse, Daan van Lent, Maarten Schinkel, Freek Staps en Menno Tamminga
• Archieven Financial Times, The Economist, The Guardian, The New York Times, The Wall Street Journal, The Washington Post
• Onder andere:The rescue of Bear Stearns marks liberalisation's limit,
• In come the waves
Lehman downfall triggered by mix-up between London and Washington,Tough Fight for Chief at Lehman,The Weekend That Wall Street Died,History of Lehman Brothers,What has changed since Lehman failed?
• Affidavit of Ian T. Lowitt pursuant to rule 1007-2 of the local bankruptcy rules for the Southern District of New York in support of first-day motions and applications,Lehman Brothers Holdings Inc. announces it intends to file Chapter 11 Bankruptcy Petition; No other Lehman Brothers' U.S. subsidiaries or affiliates, including its broker-dealer and investment management subsidiaries, are included in the filing
• Bankroet. Egbert Kalse, Daan van Lent, 2009
• Meer meer minder. Freek Staps, 2009
• Too Big to Fail. Boek: Andrew Ross Sorkin, 2009. Film: 2011

Lees verder..

Vijf jaar na Lehman – hoe gaat het met de banken, de bankiers en het toezicht? NRC Handelsblad wijdt er dit weekend een bijlage aan. Met onder meer:

• De volledige interviews van oud-correspondent Freek Staps met oud-werknemers van Lehman Brothers
• Een interview met oud-president van De Nederlandsche Bank Nout Wellink
• Een terugblik op vijf jaar Eurocrisisbestrijding
• Een gesprek met de nieuwe generatie over het ‘nieuwe bankieren’
• Gedupeerde beleggers die banken blijven aanklagen
• Wat heeft vijf jaar crisis gekost?
• Analyse: Wat is er over van de banken?

Met dank aan...

• Wieland van Dijk
• David Haakman
• Christian ten Hoope
• Jules Seegers
• Freek Staps
• Appie Verschoor
• Derk Walters
• Peter Zantingh
• NRC Nieuwe Media Team